Wywiad z interesariuszem SKI.F.T. z Włoch: Wyzwania związane z zieloną transformacją dla małych podmiotów ekonomii społecznej i znaczenie tworzenia sieci kontaktów

Mikro i małe podmioty ekonomii społecznej, w swoich staraniach, aby przyczynić się do zielonej transformacji i odpowiednio przekształcić swoje działania, mogą polegać nawet bardziej niż inne na silnej sieci kontaktów, w tym organizacjami zajmującymi się doradztwem oraz z władzami publicznymi. W kontekście drugiego międzynarodowego spotkania w Bolonii, zespół SKI.F.T. spotkał się z Vincenzo Cangiano, kierownikiem ds. zrównoważonego rozwoju w spółdzielni Arbizzi, Rosarią Mastrogiacomo, specjalistą ds. zrównoważonego rozwoju w Legacoop Emilia-Romagna i Gabriele Marzano, starszym ekspertem ds. kształcenia i szkolenia zawodowego, zatrudnienia, rozwoju regionalnego i innowacji w regionie Emilia-Romagna. 

Opakowania – jak sprawić, by były bardziej zrównoważone lub jak je ograniczyć… – to jeden z tematów dyskusji na temat oddziaływania PES na środowisko. Jest to również główny obszar działalności spółdzielni Arbizzi. Czy mógłby Pan opowiedzieć nam nieco więcej o swojej spółdzielni i o tym, w jaki sposób rozwinęła/zaadaptowała swoje działania na przestrzeni lat?

Vincenzo Cangiano:

Arbizzi to spółdzielnia założona w 2014 roku (choć istniała już wcześniej, ale jako zupełnie inny rodzaj działalności). Zatrudnia 30 pracowników i 10 niezależnych specjalistów ds. sprzedaży.  Jako małe przedsiębiorstwo, Arbizzi teoretycznie nie ma obowiązku prowadzenia ogólnej sprawozdawczości w zakresie ESG i zrównoważonego rozwoju oraz opracowywania powiązanych strategii i działań. Biorąc jednak pod uwagę, że jej główny sektor działalności – sprzedaż opakowań – oznacza głównie sprzedaż tworzyw sztucznych, spółdzielnia zdecydowała, że informowanie różnego rodzaju interesariuszy ma fundamentalne znaczenie. Tworzywa sztuczne z pewnością nie są dobre dla środowiska. Rozwiązaniem nie jest jednak demonizowanie ich, ale refleksja – w tym refleksja nad tym, co moim zdaniem jest obecnie największym problemem: sposób, w jaki nasze społeczeństwo traktuje tworzywa sztuczne.  W związku z tym prowadzimy szereg działań mających na celu informowanie wszystkich naszych interesariuszy o naszej działalności, ale także przyczyniamy się do działań edukacyjnych w szkołach, na uczelniach i w firmach na temat „zrównoważonego rozwoju”. Ucząc na przykład w szkołach i na uczelniach, mogę stwierdzić, że młodzi ludzie są obecnie dobrze poinformowani, na przykład o gospodarce o obiegu zamkniętym i możliwych praktykach recyklingu w ich codziennym życiu. Nie wiedzą jednak, jak przełożyć to również na sfery takie jak rynek pracy i świat przedsiębiorczości oraz co oznacza zrównoważony rozwój w całej jego złożoności. Jako przedsiębiorcy ekonomii społecznej możemy i powinniśmy dzielić się naszym doświadczeniem, wyjaśniając pojęcia takie jak należyta staranność na tle naszych własnych praktyk.

Rosaria Mastrogiacomo:

Legacoop ma podobne doświadczenia – na przykład podczas realizacji inicjatywy „Coopstartup”, której celem była symulacja zakładania spółdzielni w szkołach średnich. Uczniowie zostali poproszeni o zastanowienie się nad konkretnymi wyzwaniami, które chcieli rozwiązać, konkretnymi potrzebami, na które chcieli odpowiedzieć poprzez działania przedsiębiorcze. Pomogliśmy im w stworzeniu modelu biznesowego, planu itp., ale zauważyliśmy, że nie byli świadomi tego, co oznacza zrównoważony rozwój w ujęciu kompleksowym, tj. stosując go w różnych sferach, myśląc w kategoriach zrównoważonego rozwoju ekologicznego, społecznego itp.

Vinceno Cangiano:

Wracając do strategii i działań związanych ze zrównoważonym rozwojem: Wszystkie te inicjatywy wiążą się z kosztami – zwłaszcza dla tak małej spółdzielni jak nasza. Inwestycja ta zostanie jednak wynagrodzona – już teraz dostrzegamy to w rosnącym uznaniu ze strony wielu interesariuszy i partnerów, w tym współpracujących z nami przedsiębiorstw, stowarzyszeń czy banków.

Ponadto: Zgodnie z obowiązującymi przepisami nasza spółdzielnia nie jest zobowiązana do prowadzenia sprawozdawczości w zakresie zrównoważonego rozwoju. Przepisy mogą się jednak szybko zmienić. Co więcej, nasi klienci – wiele z nich to duże przedsiębiorstwa – już teraz wymagają od nas tego typu informacji.

W jaki sposób angażujecie spółdzielców, pracowników, klientów i innych interesariuszy w (ponowne) planowanie działań, strategii i zasad spółdzielni?

Vincenzo Cangiano:

Nie jest to łatwe pytanie i zaczęliśmy nad tym pracować dość niedawno.

Próbujemy zrozumieć potrzeby wszystkich interesariuszy w naszym otoczeniu – potrzeby nie tylko klientów czy dostawców, ale także polityków, organizacji wolontariackich, które często z nami współpracują i innych. Część z nich niekoniecznie ma bezpośredni kontakt ekonomiczny z naszą spółdzielnią, ale raczej społeczny…

Staramy się poznać ich potrzeby i zaangażować ich w budowanie naszej wizji.

Należy przy tym pamiętać, że jesteśmy przedsiębiorstwem komercyjnym, a nie produkcyjnym. Dlatego musimy skupić się bardziej na innowacyjności procesu i związanych z nim technologiach, pozwalających na przykład na zmniejszenie ilości materiałów przy jednoczesnej poprawie aspektów społecznych związanych z procesem produkcyjnym (np. bezpieczeństwo w miejscu pracy).

Jednocześnie musimy również współpracować z interesariuszami po stronie produkcji i ich potrzebami. Ponadto konieczne jest stworzenie powiązań między potrzebami producentów a potrzebami konsumentów (w tym dużych detalistów, z którymi również współpracujemy). 

Jednak zaangażowanie wszystkich interesariuszy w ten proces jest skomplikowane, ponieważ niestety nie wszyscy z nich mogą być gotowi słuchać i czerpać wiedzę, gdyż nie wiąże się to z żadnymi bezpośrednimi korzyściami ekonomicznymi.

Wiele małych i mikro podmiotów ekonomii społecznej nie ma/nie może sobie pozwolić na zatrudnienie kierownika ds. zrównoważonego rozwoju? Jaka byłaby Twoja rekomendacja dla nich w odniesieniu do rozwoju i wdrażania procesów zielonej transformacji?

Vincenzo Cangiano:

Kierownik ds. zrównoważonego rozwoju musi łączyć w sobie szereg różnych kompetencji. Sama wiedza na temat zrównoważonego rozwoju ekologicznego nie wystarczy. Niezbędne kompetencje obejmują rozwój strategii przedsiębiorstwa, zarządzanie, gospodarkę. W moim przypadku również zdrowie i bezpieczeństwo, zintegrowane systemy zarządzania łączące środowisko, jakość i bezpieczeństwo. Potrzebny jest czas, aby je rozwinąć, a proces ten najlepiej rozpocząć na uczelni. Wszystko to jest dużym wyzwaniem dla małych spółdzielni i ich ograniczonych zasobów (ludzkich). Wyznaczenie i przeszkolenie kierownika ds. zrównoważonego rozwoju wiąże się ze znacznymi kosztami. Jednak moim zdaniem – z różnych powodów – absolutnie konieczne jest opracowanie tych ścieżek i rozpoczęcie tego już teraz, ponieważ wymaga to czasu. Wielu interesariuszy, w tym banki, wykazuje rosnące zainteresowanie i związane z tym zapytania w tym zakresie. Jako mały gracz – ale nie tylko – ważne jest zatem, aby być częścią organizacji i rozwijać sieć kontaktów, z którymi można współpracować w tych tematach oraz w zakresie wymiany wiedzy i doświadczeń.  Organizacje takie jak Legacoop, której jesteśmy częścią, są zatem kluczowymi i ważnymi platformami do wzajemnego uczenia się w trudnych czasach, w których przepisy i technologie szybko się zmieniają.

Rosaria Mastrogiacomo:

Tak, jako Legacoop Emilia-Romagna mamy na celu nawiązanie kontaktu z osobami, przedsiębiorstwami i organizacjami. Praca nad zrównoważonym rozwojem nie jest czymś, co można robić na własną rękę. Jest to sposób bycia, pracy i prowadzenia biznesu, który należy realizować wspólnie z innymi podmiotami.

Rosaria, w Legacoop towarzyszysz spółdzielniom (członkowskim), zapewniając różnego rodzaju usługi, szkolenia, możliwości nawiązywania kontaktów itp. Jakiego rodzaju narzędzia i wsparcie oferujecie obecnie spółdzielniom w zakresie zielonej transformacji? Jakie kompetencje chcielibyście bardziej rozwinąć jako organizacja doradcza – jakie są wasze aspiracje w tym zakresie, skoro jesteście zaangażowani w projekty takie jak SKI.F.T.?

Rosaria Mastrogiacomo:

W Legacoop uznaliśmy zrównoważony rozwój za temat priorytetowy. Naszym celem jest pomaganie naszym spółdzielniom w jego rozwijaniu. Odbywa się to na różne sposoby: poprzez rozwój umiejętności (szkolenia i warsztaty) związanych ze zrównoważonym rozwojem ekologicznym i społecznym, poprzez usługi doradcze pomagające naszym członkom w bardzo praktycznym przejściu na bardziej zrównoważone praktyki (na przykład w dziedzinie energii) – świadczone również przez naszą firmę usługową Innovacoop, poprzez możliwości nawiązywania kontaktów i wymiany wiedzy lub poprzez informacje i wsparcie (np. w dostępie do finansowania projektów itp.).

Jednocześnie nieustannie szkolimy się w tych tematach. Wyzwaniem jest bycie na bieżąco z ciągłymi zmianami w przepisach, technologiach i praktykach. Dokładamy wszelkich starań, aby systematycznie organizować spotkania mające na celu wymianę wiedzy w ramach organizacji – na poziomie krajowym, regionalnym i lokalnym, z udziałem przedsiębiorstwa członkowskie z różnych sektorów i różnych części Włoch.

Gabriele Marzano, w naszym wstępnym badaniu SKI.F.T. dotyczącym narzędzi, które mogłyby pomóc w promowaniu zielonej transformacji podmiotów ekonomii społecznej, zauważyliśmy zaskakujący brak instrumentów łączących oddziaływanie na środowisko i zasady ekonomii społecznej. W jaki sposób decydenci mogą stymulować rozwój odpowiednich narzędzi i procesów budowania potencjału? Jakie wyzwania stoją przed decydentami i organami administracji?

Gabriele Marzano: Prawdą jest, że tak naprawdę nie krzyżujemy obu tematów – zrównoważonego rozwoju ekologicznego przedsiębiorstw i promowania zasad ekonomii społecznej / wpływu społecznego. Nie wynika to jednak z braku zainteresowania, ale z faktu, że jeśli planujemy interwencję dotyczącą środowiska, zwracamy się do wszystkich rodzajów przedsiębiorstw. Należy również pamiętać, że w naszym regionie ekonomia społeczna sama w sobie jest dużym sektorem i istnieje w różnych formach i w różnych sektorach działalności. Przedsiębiorstwa społeczne jako takie są rozproszone w ogólnej gospodarce.

Nie oznacza to, że nie mamy konkretnych działań ukierunkowanych konkretnie na ekonomię społeczną. Jednak w przypadku promowania kompetencji związanych ze zrównoważonym rozwojem te ukierunkowane działania są raczej rzadkością. Czasami mogą one występować w przypadkach, w których istnieją konkretne umowy o świadczenie usług ze spółdzielniami (socjalnymi) działającymi w obszarach działalności związanych z zieloną transformacją, to tak dla przykładu.

To, co jest potrzebne również w odniesieniu do zrównoważonego rozwoju, to rozwój innych kompetencji przekrojowych, takich jak zarządzanie. Promujemy to w ramach programów skierowanych do różnych przedsiębiorstw, w tym podmiotów ekonomii społecznej.

Wracając do tematu lokalnych zielonych łańcuchów wartości oraz miejsca, jakie zajmują w nich mikro i małe podmioty ekonomii społecznej: W jaki sposób można je dalej promować, jak można wspierać współpracę między nimi?

Gabriele Marzano:

W regionie Emilia-Romagna polityka społeczna jest realizowana w dużej mierze poprzez działalność spółdzielni, w szczególności spółdzielni socjalnych. W kontekście zamówień publicznych związanych na przykład z usługami recyklingu, wiele organów administracji narzuca określoną kwotę tych usług, która musi zostać przypisana spółdzielniom socjalnym.

W jaki sposób można jeszcze bardziej zwiększyć rolę mikro i małych podmiotów ekonomii społecznej? Przede wszystkim należy wzmocnić źródła finansowania tego typu przedsiębiorstw – zwłaszcza jeśli są one aktywne w sektorze integracji zawodowej (np. poprzez dywersyfikację działalności i wspomniane już budowanie potencjału w zakresie zarządzania). Ponadto administracja publiczna mogłaby w większym stopniu stosować standardy zgodności zobowiązujące np. firmy nastawione na zysk do współpracy z ekonomią społeczną w zakresie świadczenia usług. Współpraca między przedsiębiorstwami głównego nurtu a ekonomią społeczną w perspektywie tworzenia łańcucha wartości może być również wspierana poprzez narzucanie sprawozdawczości związanej z CSR. Takie obowiązki mogą stymulować firmy nastawione na zysk do nawiązywania partnerstw z ekonomią społeczną. Jest to jednak głównie rola administracji lokalnej.