Stanowisko Fundacji Inicjatyw Społeczno-Ekonomicznych w sprawie przyjaznego środowiska dla rozwoju ekonomii społecznej w Polsce 

Według najnowszych dostępnych danych udostępnianych przez Komisję Europejską, na obszarze Unii Europejskiej działa 2,8 mln podmiotów ekonomii społecznej, w których pracę zarobkową znajduje 13,6 mln osób – 6,3% wszystkich pracujących. Odsetek ten w niektórych krajach jest jednak znacznie większy np. w Holandii sięga blisko 10%. Tymczasem według Krajowego Programu Rozwoju Ekonomii Społecznej do 2030 roku w Polsce możemy mówić o 101 tys. podmiotów ekonomii społecznej oraz o 206 tys. pracowników, stanowiących 1,3% zatrudnionych w gospodarce narodowej. Daleko więc nam do liderów, państw w których ekonomia społeczna od dawna jest przedmiotem troski i wsparcia. 

Sektor ekonomii społecznej: 

• stawia cele społeczne i/lub związane z ochroną środowiska naturalnego na równi z korzyściami ekonomicznymi,
• zapewnia elementy demokratycznego zarządzania w ramach przedsiębiorstw,
• reinwestuje zyski i nadwyżki ekonomiczne w celu realizowania swoich celów społecznych i/lub związanych z ochroną środowiska dla dobra swoich członków/użytkowników oraz całego społeczeństwa.

Podmioty ekonomii społecznej nie tylko działają dla wspólnego dobra, ale też w krajach, w których ich znaczenie w gospodarce jest bardziej widoczne niż w Polsce (np. Hiszpania, Włochy, Wielka Brytania), okazywały się bardziej od tradycyjnie zorganizowanych przedsiębiorstw odporne na gospodarcze wstrząsy – jak te, które nadeszły po kryzysie finansowym w 2008 roku, czy pandemicznym w 2020 roku. Ich obecność zwiększa więc odporność i stabilność całego systemu społeczno-ekonomicznego. 

Rola sektora ekonomii społecznej w ostatnich latach była coraz szerzej dostrzegana i doceniana, o czym świadczy przyjęcie w kwietniu 2023 roku pierwszej w historii ONZ rezolucji Zgromadzenia Ogólnego w sprawie „Promowania gospodarki społecznej i solidarnej na rzecz zrównoważonego rozwoju”. W grudniu 2021 roku Komisja Europejska przedstawiła „Plan działania na rzecz gospodarki społecznej”, natomiast w czerwcu 2022 roku Międzynarodowa Organizacja Pracy przyjęła rezolucję dotyczącą godnej pracy oraz gospodarki społecznej i solidarnej, zaś OECD opublikowało rekomendację w sprawie gospodarki społecznej i solidarnej oraz innowacji społecznych. 

Najnowsze europejskie inicjatywy mające na celu promowanie idei ekonomii społecznej i szukanie najlepszych dróg jej wzmacniania to manifest z San Sebastian z listopada 2023 roku, podpisany przez ministrów z 19 krajów członkowskich EU, w tym przez Panią Marlenę Maląg, ówczesną Ministrę Rodziny i Polityki Społecznej. A także „Mapa drogowa z Liège dla ekonomii społecznej w Unii Europejskiej” z lutego 2024 roku, przyjęta z udziałem delegatów z 19 krajów członkowskich UE i zawierająca 25 rekomendacji dla Rady Europejskiej oraz Komisji Europejskiej.

Choć Polska miała swój udział w powyższych unijnych wydarzeniach (w Liège była obecna Katarzyna Nowakowska, Wiceministra Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej), utraciła swoją liderską pozycję w debacie i współpracy z innymi krajami UE. Państwa, które dekadę temu uczyły się rozwijać ekonomię społeczną od Polski, przejęły od nas rolę regionalnych liderów sektora na forum międzynarodowym. A my nadal realizujemy politykę publiczną, która ma swoje źródło w Krajowym Programie Rozwoju Ekonomii Społecznej z 2014 roku. 

„Kolejne wersje tego dokumentu nie wnoszą żadnej świeżości do myślenia i działania w tym obszarze, nie wspominając o jego sprawstwie.” – można przeczytać w liście otwartym organizacji pozarządowych do Ministry Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej Pani dr Agnieszki DziemianowiczBąk z lutego 2024 roku. List został podpisany przez przedstawicieli ponad setki organizacji i podmiotów ekonomii społecznej. 

Z rozczarowaniem środowiska ekonomii społecznej spotkała się Ustawa o ekonomii społecznej z 5 sierpnia 2022 roku. W stanowisku Stałej Konferencji Ekonomii Społecznej (SKES) z lutego 2024 roku można znaleźć krytykę m.in. braku nowych mechanizmów stymulujących i wspierających rozwój sektora oraz brak koordynacji polityki państwa wobec ekonomii społecznej, z podziałem tego obszaru na sferę pożytku publicznego (domena Przewodniczącego Komitetu ds. pożytku publicznego), oraz sferę ekonomii społecznej (domena MRPiPS). 

Relatywnie niska stopa bezrobocia rejestrowanego (5,4% w styczniu 2024 roku) i liczonego w metodologii Badania Aktywności Ekonomicznej Ludności BAEL (3,1% w IV kwartale 2023 roku) nie powinna odwracać naszej uwagi od wskaźników, które sygnalizują szereg problemów, z jakimi nasz kraj musi się mierzyć. Według GUS wskaźnik zatrudnienia osób w wieku 55-64 lata wynosił w IV kwartale 2023 roku jedynie 70,8% dla mężczyzn i 47,8% dla kobiet. Wskaźnik zatrudnienia dla kobiet w wieku 20-64 lata wynosił 72,7% i był o 11,3 pkt. proc. niższy niż w przypadku mężczyzn. Ten sam wskaźnik dla osób z niepełnosprawnościami w wieku 16-64 lata wynosił 30,1%. Już tylko te trzy przykłady pokazują, że polski rynek pracy nie jest najbardziej otwarty dla osób starszych, kobiet i osób z niepełnosprawnościami, a to tylko trzy przykłady grup, które doświadczają barier przy debiucie w życiu zawodowym, powrocie do pracy po przerwie oraz normalnym funkcjonowaniu na rynku pracy. I dla których sektor ekonomii społecznej może być drzwiami do satysfakcjonującej pracy. 

Kolejnym przykładem są imigranci – zarówno ci ekonomiczni, jak i uchodźcy wojenni. Według raportu Warsaw Enterprise Institute, szacunkowa populacja imigrantów w końcu 2023 roku to już nawet 3,5-4 mln osób, z czego 60-75% stanowią Ukraińcy. Według badań OECD 65% uchodźców wojennych z Ukrainy, którzy trafili do Polski, znalazło pracę. Choć wskaźnik ten był najwyższy pośród zbadanych krajów UE, to w dalszym ciągu był o ok. 13,3 pkt. procentowe niższy niż dla ogółu populacji objętej BAEL. Cudzoziemcom, w tym uchodźcom, trudniej jest znaleźć zatrudnienie niż rodzimej ludności. Bariera językowa oraz kulturowa jest tym większa, z im bardziej odległych krajów napływa do nas strumień migracji – a w ostatnich latach coraz bardziej zauważalnie przybywa nam migrantów z krajów Azji Środkowej, Południowej i PołudniowoWschodniej. 

Migranci częściowo wypełniają lukę demograficzną, jaka powstaje za sprawą starzenia się polskiego społeczeństwa i kurczenia się populacji osób w wieku produkcyjnym (18-59 lat dla kobiet, 18-64 dla mężczyzn). Od 2015 roku rokrocznie ubywało nam 200-250 tys. osób w tym przedziale wiekowym. Niemniej dla części przybyszów odnalezienie się w polskiej rzeczywistości jest trudne i tu pojawiają się organizacje pozarządowe, które doradzają cudzoziemcom w zakresie formalności związanych z legalnością pobytu oraz świadczeniem legalnej pracy w naszym kraju. Niektórzy znajdują pracę w istniejących podmiotach ekonomii społecznej, inni niekiedy decydują się, by razem z zespołem podobnie myślących imigrantów założyć wspólny biznes społeczny i stają się częścią polskiego sektora ekonomii społecznej. 

Fundacja Inicjatyw Społeczno-Ekonomicznych (FISE) od ponad 30 lat działa na rzecz godnej pracy dostępnej dla wszystkich. Jest aktywną organizacją na polu wzmacniania ekonomii społecznej – od 2009 roku współprowadzi Warszawski Ośrodek Wsparcia Ekonomii Społecznej działający na terenie Warszawy i tzw. obwarzanka warszawskiego, należy też do inicjatorów Stałej Konferencji Ekonomii Społecznej i jest jej aktywnym uczestnikiem. Równocześnie od lat prowadzi Punkt Informacji Zawodowej dla Cudzoziemców, zyskując unikalny wgląd w problemy zróżnicowanej populacji imigrantów w Warszawie. FISE stale realizuje kilka projektów międzynarodowych i pozostaje częścią europejskich organizacji parasolowych dla sektora ekonomii społecznej, takich jak sieci DIESIS oraz REVES. 

Mając nadzieję, że stoimy przed nowym otwarciem administracji centralnej dla sektora ekonomii społecznej, oferujemy swoje unikalne kompetencje oraz wieloletnie doświadczenie i zgłaszamy gotowość do udziału w inicjatywach, mających na celu dialog wszystkich interesariuszy w celu wypracowania możliwie najbardziej efektywnych ścieżek wzmacniania ekonomii społecznej w Polsce. 

Przedyskutowania wymaga Ustawa o ekonomii społecznej oraz ogólna logika działania polskiego systemu wsparcia tego sektora na bazie zarówno dotychczasowych doświadczeń, jak i przewidywanych wyzwań, jakie przynoszą nam nadchodzące lata (m.in. demografia, imigracja). Należy też wzmacniać współpracę międzynarodową i rolę Polski w nadawaniu kierunku debacie publicznej o ekonomii społecznej tak, by nie tracić wpływu na kształt ram instytucjonalnych, w jakich wsparcie dla sektora będzie konstruowane na forum Unii Europejskiej. 

Sygnalizujemy naszą gotowość do współpracy na tych polach oraz oferujemy nasz potencjał, za którym stoi zróżnicowany zespół profesjonalistek i profesjonalistów oraz trzy dekady rozwoju organizacji i naszych działań na rzecz dobra wspólnego i godnej pracy dla wszystkich.  

Julia Koczanowicz-Chondzyńska, Prezeska Zarządu

Krzysztof Alcer, Wiceprezes Zarządu

Fundacja Inicjatyw Społeczno-Ekonomicznych